Ο Φλάβιος Ηράκλειος Αύγουστος (Flavius Heraclius Augustus)( ~575πΧ – 11 /2/641μΧ)

του Παντελή Καρύκα
Συγγραφεά

Ο Φλάβιος Ηράκλειος ήταν γιός του στρατηγού Ηρακλείου. Γεννήθηκε το 575 μ.Χ. στην ελληνική Καππαδοκία. Ο πατέρας του είχε, υπό τις διαταγές των αυτοκρατόρων Μαυρικίου και Τιβερίου, πολεμήσει κατά των Περσών της Σασσανιδικής δυναστείας. Είχε μάλιστα διακριθεί ιδιαίτερα στις πολεμικές επιχειρήσεις κα είχε τιμηθεί από τον Μαυρίκιο με τον τίτλο του έξαρχου της επαρχίας της Αφρικής.
Το 601 μ.Χ. ένας κατώτερος αξιωματικός, ο Φωκάς, κατέλαβε πραξικοπηματικά τον θρόνο. Ολόκληρη η αυτοκρατορική οικογένεια του οίκου του Μαυρικίου εξοντώθηκε από τον αιμοσταγή Φωκά. Μεταξύ δε των συλληφθέντων ήταν και η μητέρα και η μνηστή του μετέπειτα αυτοκράτορα Ηρακλείου. Οι Σασσανίδες Πέρσες, εκμεταλλευόμενοι την πολιτική αστάθεια στην Αυτοκρατορία, επιτέθηκαν εναντίον της.
Ο Ηράκλειος αποφάσισε να ανατρέψει τον Φωκά. Συγκρότησε τις δυνάμεις του στην Αφρική και έπλευσε προς την Κωνσταντινούπολη. Πρώτος σταθμός ήταν η Κύζικος, όπου και στέφθηκε αυτοκράτορας. Κατόπιν κινήθηκε κατά του Φωκά. Στις 31 Οκτωβρίου 610 και κατάφερε, με τη συνδρομή των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης, να επικρατήσει. Ο Φωκάς σκοτώθηκε.
Η κατάσταση που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο νέος αυτοκράτορας ήταν τραγική. Εχθροί χτυπούσαν από παντού, χρήματα δε υπήρχαν και το ηθικό, λαού κα στρατού είχε καταπέσει. .
Ο πλέον επικίνδυνος για την ύπαρξη της αυτοκρατορίας εχθρός ήταν η Σασσανιδική Περσική Αυτοκρατορία. Ο Ηράκλειος προσπάθησε να πετύχει τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με τον Πέρση βασιλιά Χοσρόη, το 614 και το 617. Και οι δύο προσπάθειες όμως του Ηρακλείου προσέκρουσαν στην αδιαλλαξία του Χοσρόη, ο οποίος δεν δίστασε να αποκαλέσει τον αυτοκράτορα «ευτελή και ηλίθιον δούλο του». Οι Πέρσες επιχείρησαν επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης. Αποκρούστηκαν όμως.
Στην Ανατολή όμως είχαν επιτυχίες. Η Αντιόχεια κατελήφθη και κατεστράφη. Τμήματα του Περσικού Στρατού εισέβαλαν και στην Παλαιστίνη. Το 614 οι Πέρσες κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ. Η πόλη λεηλατήθηκε αγρίως και στα χέρια των εχθρών έπεσε ακόμα και ο Τίμιος Σταυρός, το ιερό σύμβολο της χριστιανοσύνης. Δύο χρόνια αργότερα κυριεύτηκε και η Αίγυπτος.
Οι Πέρσες έφτασαν μάλιστα, ξανά, ως τη Χαλκηδόνα, στη μικρασιατική ακτή του Ελλησπόντου. Ο Ηράκλειος προσπάθησε και πάλι να έρθει σε συνεννόηση μαζί τους, αλλά βρέθηκε απέναντι στο θράσος και την κομπορρημοσύνη του Χοσρόη.
Μη έχοντας άλλη επιλογή ο Ηράκλειος πέρασε στην Ασία και επικεφαλής του στρατού του κινήθηκε προς την Καισάρεια της Καππαδοκίας. Η πόλη ανακαταλήφθηκε το 617. Οι οδηγούμενες από τον Ηράκλειο δυνάμεις όμως γνώρισαν την ήττα από τους Πέρσες, στην Αρμενία. Η κατάσταση εξακολουθούσε να διαγράφεται απελπιστική για την Αυτοκρατορία. Ο Ηράκλειος σκέφτηκε να επιστρέψει στην Καρχηδόνα, για να συνεχίσει από εκεί τον πόλεμο. Ο πατριάρχης Σέργιος όμως έπεισε τον Αυτοκράτορα να παραμείνει και να αγωνιστεί. Βιαστικά εξαγοράστηκε η ειρήνη από τους Αβαροσλάβους και άρχισαν εντατικές προετοιμασίες για την αντιμετώπιση των Περσών. Οι στρατιωτικές δυνάμεις της Αυτοκρατορίας ανασυγκροτούντο με ταχύ ρυθμό, αφού η Εκκλησία παραχώρησε τους θησαυρούς της, οι οποίοι εκποιήθηκαν και μετατράπηκαν σε χρήμα.
Τελικά την 5η Απριλίου (δεύτερη μέρα του Πάσχα) του 622 ο αυτοκράτορας πέρασε στη Βιθυνία και με σημαία την Αχειροποίητη του Χριστού εικόνα, κινήθηκε προς την Καισάρεια. Εκεί βρισκόταν το κύριο στρατόπεδο του. Η είδηση της επανεμφάνισης του Αυτοκρατορικού Στρατού στη Μικρά Ασία, και μάλιστα με επικεφαλής τον αυτοκράτορα, προκάλεσε έκπληξη στα βασιλικά ανάκτορα του Χοσρόη. Θορυβημένος ο Πέρσης μονάρχης διέταξε τον στρατηγό Σάρβαρο να σπεύσει να αντιμετωπίσει τον Ηράκλειο. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στην κοιλάδα του ποταμού Άλυ. Εκεί δόθηκε η πρώτη μεγάλη μάχη και ο στρατός του Σάρβαρου αφανίστηκε.
Ο Ηράκλειος επέστρεψε την άνοιξη του 623 στη Μικρά Ασία και την 25η Απριλίου εισέβαλε στο περσικό έδαφος, νίκησε τον ίδιο τον Χοσρόη και κατέλαβε την ιερή πόλη των Περσών Θηβορμαίδα, την οποία κατέστρεψε, εκδικούμενος την καταστροφή των Ιεροσολύμων. Ο Χοσρόης όμως συγκρότησε τρείς ισχυρές στρατιές. Σκοπός του Πέρση βασιλιά ήταν να περικυκλώσει τον Αυτοκρατορικό Στρατό και να τον καταστρέψει. Όχι μόνο δεν το κατόρθωσε όμως αλλά ο Ηράκλειος ελισσόμενος με τον στρατό του κατόρθωσε να ξεφύγει από τον κλοιό και να εκμηδενίσει και τις τρείς στρατιές, μια προς μια, ελισσόμενος επί εσωτερικών γραμμών. Το 625 νέα μάχη έλαβε χώρα κοντά στον Ευφράτη και οι Πέρσες ηττήθηκαν.
Στο μεταξύ ο Χαν των Αβάρων, επιτέθηκε κατά της Κωνσταντινούπολης (626 μ.Χ.), αλλά ηττήθηκε. Η νίκη αποδόθηκε στην Θεοτόκο Υπέρμαχο Στρατηγό. Με αφορμή το γεγονός αυτό συντάχθηκε ο Ακάθιστος Ύμνος.
Στο μεταξύ ο Ηράκλειος, με τη μικρή του στρατιά, βάδισε στην Ασσυρία. Η κρίσιμη μάχη δόθηκε κοντά στην αρχαία ασσυριακή πρωτεύουσα Νινευή. Όταν έληξε, εννέα ώρες αργότερα, ο Περσικός στρατός δεν υπήρχε πλέον, αν και ήταν διπλάσιος του Βυζαντινού. Σύμφωνα με τον Θεοφάνη, στη μάχη έπεσαν όλοι οι Πέρσες αξιωματικοί και 50.000 Πέρσες. Ο Ηράκλειος πολέμησε, ηρωικά, στην πρώτη γραμμή και πολλές φορές κινδύνευσε. Το άλογό του, ο περίφημος Δόρκων, τραυματίστηκε.
Η νίκη αυτή σηματοδότησε το τέλος του πολέμου. Οι Πέρσες ανέτρεψαν τον Χοσρόη και έδωσαν τον θρόνο στον γιό του Σιρόη. Ο νέος Πέρσης βασιλιάς συνομολόγησε συνθήκη ειρήνης με την Αυτοκρατορία, παραδίδοντας όλα τα κατεκτημένα εδάφη και τον Τίμιο Σταυρό. Ο Ηράκλειος ήταν νικητής και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου ύψωσε τον Τίμιο Σταυρό. Στις 14 Σεπτεμβρίου του 629 μ.Χ. ύψωσε τον Σταυρό και στην πόλη των Ιεροσολύμων.
Την ίδια όμως εποχή, έκαναν την εμφάνισή τους νέοι εχθροί, οι Άραβες, εκμεταλλευόμενοι την εξασθένιση των δύο αυτοκρατοριών, της Βυζαντινής και της Περσικής. Η Παλαιστίνη καταλήφθηκε από τους Μωαμεθανούς το 633. Ακολούθησαν η Συρία και η Αίγυπτος. Ο Ηράκλειος, καταβεβλημένος σωματικά, δεν κατάφερε να υπερασπιστεί τις επαρχίες από το νέο κίνδυνο, ούτε να οδηγήσει προσωπικά τον στρατό του κατά των νέων αντιπάλων. Η ψυχική του υγεία διαταράχθηκε επίσης μετά την ήττα του Βυζαντινού Στρατού από τους Άραβες στον ποταμό Γιαρμούκ (Ιερομίακα) της Γαλιλαίας, το 636. Δεν ανέκτησε ούτε την ψυχική ούτε και τη σωματική του υγεία και πέθανε τον Φεβρουάριο του 641.
Ο Ηράκλειος εισήγαγε για πρώτη φορά στην Αυτοκρατορία το σύστημα των Θεμάτων. Προσπαθώντας να αντιμετωπίσει, τον Μονοφυσιτισμό ο οποίος προκαλούσε σημαντική πολιτικά αστάθεια, εισήγαγε το συμβιβαστικό θεολογικό δόγμα, του Μονοθελητισμού, χωρίς επιτυχία. Ο Ηράκλειος καθιέρωσε την ελληνική γλώσσα στα επίσημα έγγραφα και τα νομίσματα, συνεχίζοντας την πολιτική του Μαυρίκιου.