Σε όλα τα κράτη της Δύσης, στις αρχές του 19ου αιώνα οι στρατοί συγκροτούντο αποκλειστικά πλέον από τακτικά τμήματα πεζικού, ιππικού και πυροβολικού. Τα τμήματα και των τριών αυτών όπλων πολεμούσαν με συγκεκριμένο τρόπο, βάσει των στρατιωτικών κανονισμών. Ο γαλλικός κανονισμός εκστρατείας του 1791 απετέλεσε το υπόδειγμα επί του οποίου βασίστηκαν και οι αντίστοιχοι ευρωπαϊκοί.

Το τακτικό πεζικό της εποχής ήταν ο κυρίαρχος του πεδίου. Ήταν αυτό που διεκδικούσε, αλλά και κρατούσε τον κατακτηθέν έδαφος, ήταν αυτό που μπορούσε να αντιμετωπίσει ευχερώς το αντίπαλο ιππικό, αρκεί να είχε την κατάλληλη εκπαίδευση και πειθαρχία. Οπλισμένο με το κλασικό εμπροσθογεμές μουσκέτο, όφειλε να συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανδρών σε περιορισμένο χώρο, ώστε να επιτυγχάνει το μέγιστο δυνατό καταστροφικό, για τον αντίπαλο, αποτέλεσμα με τις ομοβροντίες του.

Το μουσκέτο ήταν ένα όπλο με περιορισμένες δυνατότητες. Το αποτελεσματικό του βεληνεκές δεν ξεπερνούσε τα 200 μέτρα. Η ταχυβολία του δεν ξεπερνούσε τις τέσσερις βολές ανά λεπτό, από καλά εκπαιδευμένα τμήματα.

Ο συνήθης ρυθμός βολής μάχης ήταν της τάξης των δύο βολών ανά λεπτό. Για την εκ του συστάδην άμυνα του ο πεζός διέθετε ένα άλλο φονικό όπλο, την ξιφολόγχη, το μήκος της οποίας πλησίαζε τα 50 εκ. Ένα μουσκέτο με προσαρμοσμένη στην κάννη του της ξιφολόγχη πλησίαζε σε μήκος τα 2 μέτρα. Η ξιφολόγχη πάντως ήταν ένα όπλο περισσότερο ψυχολογικό παρά πρακτικό. Η απειλή χρήσης της ήταν αυτή που προκαλούσε στον αντίπαλο την διάθεση να στρέψει τα νώτα και να τραπεί σε φυγή.

Τρείς ήσαν οι κύριοι σχηματισμοί μάχης του πεζικού, η γραμμή, η φάλαγγα και το τετράγωνο. Ο σχηματισμός γραμμής ήταν ο πλέον ενδεδειγμένος σε περιπτώσεις αμύνης έναντι αντιπάλου πεζικού. Ο αντίπαλος αφηνόταν να πλησιάσει σε απόσταση 50 περίπου μέτρων. Τότε το τμήμα έβαλε είτε συγκεντρωτικά, είτε κατά διλοχίες (δύο λόχοι συμπαρατεταγμένοι), εναντίον του με καταστροφικά αποτελέσματα.

Τα μουσκέτα είχαν μεγάλο διαμέτρημα – 17,6 ως 18,1 χλστ.- και σε τόσο μικρή απόσταση μπορούσαν κυριολεκτικά να κομματιάσουν τους αντιπάλους στρατιώτες. Ο λοχαγός Χρήστος Βυζάντιος, στο βιβλίο του «Ιστορία του Τακτικού Στρατού της Ελλάδος» του 1837, αναφέρετε συχνά στη χρήση δίζυγου πυρός – από τους δύο πρώτους ζυγούς – από τα ελληνικά τακτικά τμήματα πεζικού.

Ο δεύτερος κύριος σχηματισμός μάχης του πεζικού της εποχής ήταν αυτός της φάλαγγας εφόδου. Υπήρχαν δύο ειδών σχηματισμοί φάλαγγας, η φάλαγγα κατά λόχο και η φάλαγγα κατά διλοχία, που ήταν και ο συνηθέστερος. Στην πρώτη περίπτωση ένα τάγμα των έξι λόχων, όπως ήταν τα ελληνικά, τάσσονταν με μέτωπο 46 και βάθος 18 ανδρών. Στη δεύτερη περίπτωση το τάγμα τάσσονταν με μέτωπο 92 και βάθος 9 ανδρών.

Η φάλαγγα ήταν ο κατ’ εξοχήν σχηματισμός προσπελάσεως και εκτελέσεως εφόδου κατά εγκατεστημένου αμυντικά εχθρικού πεζικού ή πυροβολικού, αλλά και κάποτε κατά και ιππικού. Το μειονέκτημα του συγκεκριμένου σχηματισμού ήταν ότι παρουσίαζε ευμεγέθη στόχο στα εχθρικά πυρά και κυρίως στο πυροβολικό. Στην περίπτωση της Ελλάδος όμως, ευτυχώς οι Τούρκοι δεν διέθεταν επαρκές πεδινό πυροβολικό.

Από την άλλη το κύριο πλεονέκτημα της φάλαγγας ήταν η ευκινησία και η ταχυκινησία της. Ένα καλά εκπαιδευμένο τμήμα πεζικού ήταν ικανό να εκτελέσει έφοδο με ρυθμό 120 βημάτων ανά λεπτό.

Η φάλαγγα ήταν επίσης ένας σχηματισμός άσκησης «ψυχολογικής» πίεσης στον αντίπαλο. Οποιοδήποτε απείθαρχο τμήμα, ήταν μάλλον απίθανο να σταθεί να αντιμετωπίσει την έφοδο ενός κινουμένου δάσους λογχών σε ανοικτό πεδίο.
Ένας τρίτος σχηματισμός μάχης της εποχής ήταν το γνωστό τετράγωνο. Το τετράγωνο μπορούσε να είναι είτε «ανοικτό», είτε «κλειστό».

Το μεν ανοικτό τετράγωνο ονομαζόταν έτσι διότι το εσωτερικό του ήταν ανοικτό, δεν καλύπτονταν δηλαδή από στρατιώτες. Το κλειστό τετράγωνο ήταν ένας εξαιρετικά πυκνός σχηματισμός, κάτι ενδιάμεσο μεταξύ φάλαγγας και τετραγώνου, γνωστότερο ως «μάζα».

Οι Έλληνες τακτικοί στρατιώτες, ακολουθώντας τον γαλλικό κανονισμό, είχαν εκπαιδευτεί στον σχηματισμό ανοικτών τετραγώνων. Ο σχηματισμός του τετραγώνου εξασφάλιζε ολόπλευρη άμυνα. Χρησιμοποιείτο κυρίως για την αντιμετώπιση εφόδων ιππικού, έτσι ώστε το τμήμα πεζικού που το σχημάτιζε να μην παρουσιάζει ακάλυπτα πλευρά στο αντίπαλο ιππικό.

Κατά περίπτωση όμως χρησιμοποιείτο και για την αντιμετώπιση εφόδων, άτακτων κυρίως τμημάτων πεζικού. Σε σχηματισμό φάλαγγας προέλασε κατά των Τούρκων ο Ιερός Λόχος στο Δραγατσάνι. Κατόπιν μετασχηματίστηκε σε τετράγωνο και κράτησε επί πολύ ώρα τους οκταπλάσιους Τούρκους.